Zobowiązanie do leczenia odwykowego

 

• Podstawa prawna

 

Postępowanie w stosunku do osób nadużywających alkoholu określa rozdział 2 ustawy z dnia
26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jednolity Dz.U. z 2021 poz.1119).

 

• Wobec kogo może zostać wszczęta procedura?

 

Zgodnie z art. 24. ww. ustawy osoby, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują:

- rozkład życia rodzinnego;

- demoralizację małoletnich;

- uchylają się od pracy;

- systematyczne zakłócają spokój lub porządek publiczny,

kieruje się na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego. Oznacza to, że sam fakt uzależnienia od alkoholu nie może stanowić samoistnej podstawy do zobowiązania danej osoby do podjęcia leczenia odwykowego, lecz muszą towarzyszyć temu także określone negatywne zachowania w sferze społecznej.

 

Sądowe postanowienie  oznacza  dla  osoby  zobowiązanej  obowiązek  poddania  się leczeniu w wyznaczonym terminie, trybie i we wskazanej placówce. Jeżeli zobowiązany nie stawi się na  leczenie, lub  nie  będzie go kontynuował,  to sąd  może  zarządzić  doprowadzenie  go  przez organ policji.
Jeśli zobowiązany nie realizuje postanowienia sądu, należy zgłosić ten fakt albo bezpośrednio do sądu, albo poinformować o tym kuratora, jeśli sąd takiego przydzielił.  Sądowe zobowiązanie jest  ważne  przez  2 lata i w tym czasie  policja na  polecenie  sądu  może dowieźć, nawet kilkakrotnie taką osobę do placówki leczenia odwykowego. Po upływie 2 lat procedurę trzeba uruchomić i przeprowadzić ponownie.
 

• Kto może zainicjować procedurę i w jakiej formie?

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie wymienia podmiotów, które są uprawnione do złożenia zgłoszenia, dlatego zawiadomienie do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych może złożyć zarówno osoba prywatna, jak i instytucja publiczna (np. policja, ośrodek pomocy społecznej, szkoła, a także, działający w każdej gminie zespół interdyscyplinarny do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie). Zatem każdy, kto ma uzasadnione podejrzenie, że dana osoba jest uzależniona oraz, że w związku z piciem dopuszcza się: rozkładu życia rodzinnego, demoralizacji małoletnich, uchyla się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny lub systematycznego zakłóca spokoju lub porządku publicznego, może zgłosić ten fakt do GKRPA. Oznacza to, że jeśli jesteś członkiem rodziny, w której istnieje problem alkoholowy, ale z jakichś względów obawiasz się osobistego uczestnictwa w procedurze, możesz poprosić o złożenie takiego wniosku np. pracownika socjalnego albo inną osobę lub instytucję, która będzie gotowa to uczynić i będzie dysponowała stosownymi informacjami na temat funkcjonowania osoby uzależnionej.

 

• Jakie dowody powinnam/powinienem dostarczyć gminnej komisji?

Ustawa nie wskazuje, jakie informacje powinny zostać zawarte we wniosku o uruchomienie procedury. Jednak na pewno trzeba wskazać dane osoby, która składa takie zawiadomienie (wnioski anonimowe nie mogą być rozpatrywane, ponieważ nie stanowią dowodu dla sądu) oraz to, że wnioskodawca domaga się uruchomienia postępowania zmierzającego do zobowiązania do leczenia odwykowego. Dla ułatwienia dalszego postępowania należy w uzasadnieniu zawiadomienia opisać, w jaki sposób picie osoby, względem której chcemy rozpocząć procedurę, negatywnie wpływa na rodzinę, dzieci czy zakłócanie porządku publicznego. Krótko mówiąc, należy wskazać okoliczności, które zgodnie z ustawą są wymagane, aby można było skierować sprawę do sądu, czyli uzależnienie od alkoholu (ostatecznie potwierdzają to biegli) oraz uzasadnić występowanie jednej z następującej konsekwencji: rozkład życia rodzinnego, demoralizacja małoletnich, uchylanie się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny lub systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego. W zawiadomieniu można też wskazać inne osoby, które będą mogły udzielić GKRPA, a potem ewentualnie sądowi, dodatkowych informacji potwierdzających opisaną przez wnioskodawcę sytuację.

 

• A co jeśli osoba uzależniona nie stawi się na spotkanie albo nie przyjdzie na rozmowę z biegłymi?

 

Niestawienie się na zaproszenie GKRPA nie wstrzymuje dalszego postępowania. Podobnie brak opinii biegłych nie oznacza, że Komisja kończy postępowanie i rezygnuje ze skierowania sprawy do sądu.
Gminna Komisja będzie starała się spotkać z osobą uzależnioną, wysyłając do niej stosowne pisma, podobnie będzie starała się skierować ją na badanie przez biegłych, jednak stawiennictwo osoby zobowiązywanej i przeprowadzenie z nią rozmowy nie jest warunkiem koniecznym, aby skierować wniosek do sądu. Jeśli nie uda się zrealizować badania, Gminna Komisja dołączy do wniosku do sądu stosowną dokumentację (korespondencję, protokoły z posiedzeń), potwierdzającą podejmowane próby w celu skierowania osoby uzależnionej na badanie przez biegłych.

 

• Co mogę zrobić, żeby mąż/żona nie czytał(a) moich zeznań?

Gminna Komisja może odmówić pokazywania osobie zobowiązywanej zeznań złożonych przez wnioskodawcę, czy świadków, wtedy, kiedy ich ujawnienie mogłoby narazić te osoby na niebezpieczeństwo. Jeśli zatem czujesz się w jakiś sposób zagrożony/zagrożona, poinformuj o tym Komisję i poproś, aby w protokole rozmowy odnotowali informację o nieujawnianiu treści zgłoszenia. Należy jednak pamiętać, że w sytuacji, kiedy sprawa trafi do sądu, zobowiązywany będzie miał pełny dostęp do materiałów postępowania.

 

• Jak wygląda postępowanie przed sądem?

Należy pamiętać, że uczestnikami postępowania sądowego są Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz osoba zobowiązywana. Sąd wyda postanowienie w przedmiocie zobowiązania do leczenia odwykowego po przeprowadzeniu rozprawy oraz wysłuchaniu osoby zobowiązywanej. Komisja przekazuje zebraną dokumentację  wraz z opinią biegłych, jeśli badanie zostało zrealizowane. Może także wnioskować o wezwanie na rozprawę określonych świadków lub biegłych. Jeśli badanie przez biegłych nie zostało przeprowadzone, bo zobowiązywany nie zgłaszał się, sąd przed wydaniem postanowienia zarządza poddanie takiej osoby odpowiednim badaniom. Jeśli biegli nie ustalili jednoznacznie, czy osoba jest uzależniona, czy nie, sąd może zarządzić skierowanie takiej osoby na obserwację do zakładu lecznictwa odwykowego. Jeśli zobowiązany nie stawi się do placówki, sąd może zarządzić przymusowe doprowadzenie przez policję.

 

• Co można zrobić w sytuacji, w której osoba zobowiązywana nie stawia się na rozprawę do sądu i nie ma usprawiedliwienia, np. zwolnienia lekarskiego?

W sytuacji nieusprawiedliwionego niestawienia się do sądu, sądowi przysługuje wydanie zarządzenia o przymusowym doprowadzeniu takiej osoby na rozprawę przez policję.

 

• Czy jako wnioskodawca będę musiał(a) ponieść koszty sądowe?

Nie. Ogół kosztów postępowania, w tym koszt przeprowadzenia badania przez biegłych, poniesie Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Natomiast jeśli na wniosek zobowiązywanego zostaną przeprowadzone jakieś dodatkowe czynności, wtedy koszty te będą obciążały osobę zobowiązywaną.

 

• Dlaczego tak trudno zmusić kogoś uzależnionego do tego, żeby zaczął się leczyć?

Zwykle osoby uzależnione nie chcą się leczyć, ponieważ nie dostrzegają problemów i nie widzą potrzeby zmiany swojego sposobu picia. Do tego dochodzą mechanizmy obronne, które utrudniają dostrzeżenie konsekwencji picia. Uzależnieni tłumaczą sobie, że piją jak inni albo próbują swoje picie usprawiedliwiać np. kłopotami w pracy czy w domu. W takiej sytuacji naciski i próby wywierania presji nie przynoszą rezultatu. W wielu przypadkach nawet przymusowa terapia nie daje efektu, ponieważ pacjent nie ma motywacji do zmiany, a podjęcie leczenia nie było jego własną decyzją, a tylko realizacją sądowego postanowienia, w dodatku często podyktowaną strachem.

 

• Czy mogę coś zrobić, żeby osoba uzależniona przestała pić?

Praca z osobami uzależnionymi pokazuje, że punktem przełomowym w kierunku leczenia zwykle są jakieś sytuacje kryzysowe, czyli doświadczenie określonych szkód, którym nie da się już zaprzeczyć i które sprawiają, że dana osoba zaczyna zastanawiać się nad swoim postępowaniem. Zwykle osoby chcące pomóc uzależnionemu próbują go przekonywać, uświadamiać, straszyć, edukować i niestety zwykle te strategie nie przynoszą skutku. Im bardziej naciskają, tym bardziej uzależniony się broni. Tymczasem możemy swoim postępowaniem ułatwić mu zmierzenie się z konsekwencjami swojego picia (nie przejmować jego obowiązków domowych, nie usprawiedliwiać przed szefem czy znajomymi jego picia, nie kłaść do łóżka, kiedy pijany sam nie może tego zrobić itp.). Warto też wycofać nadmierną koncentrację swojej uwagi i aktywności z osoby uzależnionej i zadbać o siebie – zadać sobie pytanie: czego ja potrzebuję i co mogę dla siebie zrobić, żeby poczuć się lepiej. Koncentrowanie się na osobie pijącej, sprawdzanie jej, kontrolowanie, jest bardzo wyczerpujące emocjonalnie i nieskuteczne.

 

• Jak mogę pomóc sobie?

Dorośli członkowie rodzin z problemem alkoholowym mogą znaleźć pomoc w punktach konsultacyjnych oraz w placówkach leczenia odwykowego, gdzie poza programami dla osób uzależnionych prowadzone są także programy terapeutyczne lub psychoedukacyjne dla członków ich rodzin. Czasem grupy wsparcia dla rodzin osób uzależnionych funkcjonują przy punktach konsultacyjnych w gminach. Inną formą pomocy są także samopomocowe grupy Al-Anon przeznaczone dla osób, które znajdują się w bliskich związkach emocjonalnych z uzależnionymi i doświadczają problemów związanych z ich piciem. Pamiętaj, że nie musisz czekać aż osoba uzależniona podejmie leczenie i przestanie pić. Niezależnie od jej decyzji możesz odzyskać spokój, poczuć ulgę i poprawić jakość swojego funkcjonowania. Nie zwlekaj ze zgłoszeniem się po pomoc i wsparcie psychologiczne.

 

• Na czym polega leczenie odwykowe?

Leczenie odwykowe polega na uczestnictwie w psychoterapii, podczas której pacjent ma okazję dowiedzieć się na czym polega jego uzależnienie oraz nabywa umiejętności radzenia sobie z głodem alkoholowym i nawrotami. Podczas terapii pacjenci uczą się jak sobie radzić z emocjami i problemami dnia codziennego bez pomocy substancji psychoaktywnych. Skuteczność terapii wynosi ok. 30-40%. Duży wpływ na efektywność leczenia ma postawa samego pacjenta oraz jego zaangażowanie i aktywny udział w terapii. Program podstawowy psychoterapii trwa od 6 do 8 tygodni w oddziałach całodobowych i dziennych lub ok. 6 miesięcy w placówkach ambulatoryjnych. Kolejny etap to program pogłębionej psychoterapii, trwający ok.12-18 miesięcy. Leczenie osób uzależnionych jest bezpłatne również dla osób nieubezpieczonych. Poza terapią profesjonalną, pomocne może być uczestnictwo w środowisku samopomocowym (wspólnoty AA, kluby abstynenckie).  Jak dotąd nie wynaleziono leku na uzależnienie, który mógłby zastąpić psychoterapię. Wszelkie dostępne leki mogą być stosowane pod kontrolą lekarza, najlepiej psychiatry z placówki odwykowej i stanowią jedynie wsparcie dla działań terapeutycznych.

 

• Co mam zrobić, jeśli osoba uzależniona stosuje przemoc wobec mnie albo moich dzieci?

Picie alkoholu zwiększa prawdopodobieństwo stosowania przemocy wobec bliskich, choć zwykle nie jest jedyną przyczyną zachowań agresywnych. Osoby krzywdzone często odczuwają wstyd i lęk, trudno im o swojej sytuacji opowiedzieć. Jeśli twój partner zachowuje się agresywnie wobec ciebie albo twoich dzieci, masz prawo się bronić. Nic nie usprawiedliwia przemocy, a więc również nadużywanie alkoholu. O pomoc możesz zwrócić się do ośrodka pomocy społecznej, do dzielnicowego, a także do GKRPA. Możesz też skontaktować się z Ogólnopolskim Pogotowiem dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia, dzwoniąc pod numer 801-12-00-02 lub pisząc na adres niebieskalinia@niebieskalinia.info. W każdej sytuacji bezpośredniego zagrożenia dzwoń pod numer alarmowy 112. Jeżeli osoba nadużywa alkoholu i jednocześnie stosuje przemoc, udział w terapii odwykowej może okazać się niewystarczający, aby zmieniła swoje zachowanie. Dla osób stosujących przemoc w rodzinie prowadzone są oddziaływania edukacyjno-korekcyjne. Dowiesz się o nich więcej kontaktując się z ośrodkiem pomocy społecznej.

 

• Gdzie szukać pomocy?

Listę placówek leczenia odwykowego, w których możesz uzyskać pomoc dla siebie znajdziesz na stronie www.parpa.pl. Informację o prowadzonych mitingach wspólnoty Al-Anon możesz znaleźć na stronie www.alanon.org.pl. W każdej Gminie działa Gminna Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – możesz się z nimi skontaktować przez Urząd Gminy. Członkowie Komisji udzielą Ci informacji o miejscach pomocy dostępnych w twojej okolicy.

 

Procedura zobowiązania do leczenia odwykowego Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Kudowie-Zdroju:

1. Wszczęcie procedury – do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów
   Alkoholowych w Kudowie-Zdroju wpływa zawiadomienie, wniosek (załącznik nr 1)
   wraz z ankietą (załącznik nr 2).
2. Rozmowa konsultacyjna z wnioskodawcą oraz zbieranie materiałów dowodowych, w tym ustalenie czy zachodzą przesłanki wskazane w ustawie, jako wymagane do zobowiązania danej osoby do leczenia odwykowego.
3. W sytuacji, gdy wnioskodawca informuje o występowaniu przemocy w rodzinie -
   uruchomiona zostaje procedura Niebieska Karta.
4. Rozmowa motywująca z osobą zobowiązywaną (jeśli się nie zgłasza, osoba ta jest zapraszana do Komisji trzykrotnie).
5. Skierowanie na badanie przez biegłych sądowych w przedmiocie uzależnienia
   (psycholog i psychiatra) oraz włączenie opinii biegłych do dokumentacji (jeśli badanie zostanie przeprowadzone).
6. Wniosek do sądu (jeśli osoba zobowiązywana, mimo stwierdzenia przez biegłych
   uzależnienia, nie wyraża zgody na dobrowolne leczenie, lub jeśli do badania nie doszło, ale z materiału dowodowego wynika, że możemy mieć do czynienia z osobą uzależnioną).
7. Rozprawa sądowa i postanowienie sądu.